Su çiçeğinin 'kuzeni': Maymun çiçeği virüsünün belirtileri nelerdir?

Birkaç hafta önce duyurulan vakalarla dünya gündemine taşınan maymun çiçeği nedir? Semptomları ve tedavi yolları nelerdir?

18 Mayıs 2022 günü, Massachusetts sağlık yetkilileri ve Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri, geçtiğimiz günlerde Kanada’ya seyahat eden tek bir hastada maymun çiçeği vakası görüldüğünü teyit etti. Bunun dışında, İngiltere ve Avrupa’da da vakalara rastlandığı açıklandı.

Maymun çiçeği aslında yeni bir hastalık değil. Doğrulanan ilk vaka, Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde çiçek hastalığı olduğundan şüphelenilen bir çocuktan virüsün izole edildiği 1970 yılındaydı. Maymun çiçeğinin yeni bir küresel salgına yol açması pek muhtemel değil; fakat Covid-19 hesaba katıldığında, yeni bir büyük salgından korkulması anlaşılabilir bir durum. Ender görülmesine ve çoğunlukla hafif seyretmesine karşın, maymun çiçeği hâlâ potansiyel olarak şiddetli hastalıklara yol açabilir. Sağlık yetkilileri, artan yolculuk oranları yüzünden daha çok vakanın ortaya çıkmasından kaygı duyuyorlar.

Halk sağlığı ve tıp laboratuvarlarında otuz yıldan fazla zamandır, özellikle de hayvansal kökenli hastalıklar alanında çalışan bir araştırmacıyım. Peki, şu anki salgında tam olarak neler yaşanıyor ve tarih bizlere maymun çiçeğiyle ilgili neler anlatıyor?

ÇİÇEK HASTALIĞININ KUZENİ

Maymun çiçeği, ‘Ortopoksvirüs’ (Orthopoxvirus) adı verilen ‘Poxviridae’ virüs ailesinin bir alt grubuna dahil olan maymun çiçeği virüsünden kaynaklanır. Bu alt grup çiçek hastalığı, aşı ve inek çiçeği virüslerini içerir. Maymun çiçeği virüsü özelinde bir hayvan kaynağı bilinmemekle beraber, Afrika’daki kemirgenlerin bulaşma sürecinde rol oynadığından şüpheleniliyor. Maymun çiçeği virüsü doğadaki bir hayvandan yalnızca iki defa örneklenmiştir. Maymun çiçeğini odağına alan tanısal testler şu anda yalnızca ABD ve dünya genelinde kurulu olan ‘Laboratuvar Yanıt Ağı’ laboratuvarlarında bulunuyor.

“Maymun çiçeği” ismi, 1958 yılında iki salgının yaşandığı dönemde, araştırma için yakalanan maymunlarda, hayvanlarda belgelenen ilk hastalık vakalarından kaynaklanıyor. Bununla beraber, aslında virüs maymunlardan insanlara sıçramadı ve maymunlar hastalığın ana taşıyıcıları değildi.

EPİDEMİYOLOJİ

Bildirilen ilk insan vakasından beridir, maymun çiçeğine, enfeksiyonların büyük kısmı DRC’de görülmekle birlikte, diğer bazı orta ve batı Afrika ülkelerinde de rastlandı. Afrika dışında görülen vakalar, ABD ve diğer bölgeler de dahil olmak üzere, uluslararası seyahatlerle ya da hayvan ithalatıyla ilişkilendiriliyor.

ABD’de duyurulan ilk maymun çiçeği vakası, 2003 yılında, Gana’dan yapılan hayvan sevkiyatıyla bağlantılı olarak, Teksas’taki bir salgından kaynaklandı. Kasım ve Temmuz 2021’de Maryland eyaletinde seyahatle bağlantılı vakalar da kaydedildi.

Maymun çiçeği, çiçek hastalığı ile yakından bağlantılı olduğu için, çiçek hastalığı aşısı her iki virüsün yol açtığı enfeksiyon karşısında koruma sunabilir. Bununla birlikte, çiçek hastalığı resmi olarak ortadan kaldırıldığından, ABD’deki genel nüfusa uygulanan rutin çiçek hastalığı aşıları 1972’de durduruldu. Hâl böyleyken, aşılanmamış insanlarda giderek daha fazla maymun çiçeği vakasına rastlanıyor.

BULAŞMA YOLLARI

Virüs, hastalığa yakalanmış bir insan ya da hayvan veya virüs bulaşan yüzeylerle temas yoluyla bulaşabilir. Tipik olarak, virüs vücuda deri çatlağı, solunum yolu veya göz, burun ya da ağızdaki mukoza zarları yoluyla girer. Araştırmacılar, insandan insana bulaşmanın genellikle vücut sıvılarıyla doğrudan veya giysilerle dolaylı temastan ziyade büyük solunum damlacıklarının solunması yoluyla gerçekleştiğini düşünüyor. Maymun çiçeğinin insandan insana bulaşma oranı ise sınırlı.

Sağlık yetkilileri, virüsün şu anda, muhtemelen yeni bir mekanizma veya yol aracılığıyla tespit edilmeden toplu bulaşmalar halinde yayılmasından kaygı duyuyorlar. Enfeksiyonların nerede ve nasıl oluştuğu hâlâ araştırılıyor.

BELİRTİ VE BULGULAR

Virüs bir kez vücuda girdikten sonra çoğalmaya başlar ve kan dolaşımı vasıtasıyla vücuda yayılır. Semptomlar genellikle enfeksiyonun bir ilâ iki hafta sonrasına dek açığa çıkmaz.

Maymun çiçeği, çiçek hastalığında görülenlere benzer cilt lezyonlarına* neden olur; buna karşın, semptomlar genelde çiçek hastalığınınkinden daha hafiftir. Başlangıçta ateş ve baş ağrısından nefes darlığına varıncaya kadar, gribi andıran semptomlar yaygın görülür. Bir ilâ on gün sonra, aşırı değerlere ulaştığında, baş ya da gövdede, en sonunda iltihaplı kabarcıklara dönüşen bir döküntü yaşanabilir. Genel bağlamda, semptomlar çoğunlukla iki ilâ dört hafta sürerken, cilt lezyonları genellikle 14 ilâ 21 gün içinde kabuk bağlar.

Maymun çiçeği ender görülürken, genellikle ölümcül olmamakla birlikte, hastalığın bir versiyonu, enfekte insanların yaklaşık yüzde 10’unu öldürür. Şu anda dolaşan virüs formunun daha hafif olduğu ve ölüm oranının yüzde 1’den aşağıda olduğu düşünülüyor.

AŞILAR VE TEDAVİ YOLLARI

Maymun çiçeği tedavisi, ilk olarak semptomları hafifletmeye yönelmeli. CDC’nin aktardığı kadarıyla, maymun çiçeği enfeksiyonunu iyileştirilen hiçbir tedavi mevcut değil.

Ulaşılan kanıtlar, çiçek hastalığı aşısının maymun çiçeği enfeksiyonlarını engellemeye ve semptomların şiddetini düşürmeye yardım edebileceğini gösteriyor. ABD’de ‘Imvamune’ ya da ‘Imvanex’ adıyla bilinen bir aşı, maymun çiçeği ve çiçek hastalığını önlemek hususunda lisans aldı.

Virüse maruz kaldıktan sonra yapılan aşılama da hastalığın şiddetli geçmesi ihtimalini azaltmaya yardım edebilir. CDC şu anda yalnızca maymun çiçeğine maruz kalan ya da maruz kalma olasılığı yüksek olan kişilere çiçek hastalığı aşısı yapılmasını öneriyor. Bağışıklığı baskılanmış insanlar ise yüksek risk altında.