Benzine zam geldi: Akaryakıt fiyatları nasıl hesaplanıyor?

Peki Türkiye'de benzin ve mazot gibi akaryakıtların fiyatları nasıl belirleniyor?

5015 sayılı Petrol Piyasası Kanunu'nun 10'uncu maddesine göre, akaryakıt fiyatları en yakın erişilebilir dünya serbest piyasasına göre belirleniyor.

Bu da Akdeniz piyasasının oluştuğu İtalya'daki Cenova Borsası'nı işaret ediyor.

Bu borsadaki dolar/ton cinsinden fiyatlar, Türkiye'de Merkez Bankası'nın günlük açıkladığı kur üzerinden TL'ye çevriliyor.

Günlük yapılan hesaplamada çıkan fiyat değişiminin ortalaması yüzde 3'ün üzerindeyse ertesi gün zam; yüzde 3'ün altına inerse indirim oluyor.

Bu fiyatın üzerine Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) tutarı ve küçük bir Enerji Piyasası Denetleme Kurulu (EPDK) payı eklenerek rafineri çıkış fiyatı hesaplanıyor.

Bayilere dağılan ürünlerin fiyatına dağıtıcı ve bayi marjları eklendikten sonra yüzde 18 KDV uygulanıyor ve böylece pompa satış fiyatı oluşuyor.

Türkiye'de enflasyona bağlı vergilerdeki değişim akaryakıt fiyatlarını etkileyebiliyor.

BBC Türkçe'nin sorularını yanıtlayan Boğaziçi Üniversitesi Ekonomi Profesörü Ceyhun Elgin, "Örneğin 2025 başında ortalama benzinin litresi yaklaşık 46,3 TL, motorinin litresi yaklaşık 46,5 TL civarındaydı. 2025 Temmuz başında vergide yapılan enflasyona bağlı otomatik artış nedeniyle litre fiyatları 50 TL seviyesini geçti" diyor.

Petrol fiyatları neden değişiyor?

Buna ek olarak petrol fiyatlarındaki dalgalanmalar da akaryakıt fiyatlarını etkileyebiliyor.

Petrol fiyatları arz ve talep dengesine ve jeopolitik gelişmelere göre değişiyor.

Örneğin Covid-19 pandemisi döneminde talebin düşmesiyle petrol fiyatları 2020'de son 18 yılın en düşük seviyesine gerilemişti.

Rusya ya da İran gibi petrol üreticilerini ilgilendiren savaşlarsa, arza dair belirsizlik endişelerini tetikleyip fiyatları yükseltebiliyor.

Ancak petrol fiyatlarındaki düşüşler her zaman Türkiye'de iç piyasaya yansımayabiliyor.

BBC Türkçe'ye konuşan petrol ve doğalgaz Uzmanı Dr. Zeynep Eliz Yılmazel, bunun büyük ölçüde petrol üzerinden alınan vergilerden kaynaklandığını belirtmişti.

Yılmazel'e göre TL'nin dolar karşısında değer kaybetmesi de akaryakıt fiyatlarının artmasında etkili olabiliyor.

Enerji Bakanlığı verilerine göre Türkiye petrol ihtiyacının yüzde 100'e yakınını ithal ediyor.

Mazotun fiyatı neden bazen benzini geçiyor?

Mazot, benzin gibi, ham petrolün damıtılmasıyla elde ediliyor ancak dizel motorlu araçlarda yakıt olarak kullanılıyor. Halk arasında motorin olarak da biliniyor.

Mazot bireysel ve ticari araçlar ve tarım makineleri gibi birçok alanda yaygın olarak tercih ediliyor.

Türkiye'de mazottan benzine göre daha düşük ÖTV alınıyor.

2025 başında benzinden alınan ÖTV litre başına 11,98 TL iken; mazot (motorin) için bu miktar 11,23 TL'ydi.

Buna karşın Türkiye'de bir süredir mazot fiyatları benzin fiyatlarından daha yüksek seyrediyor.

Prof. Dr. Ceyhun Elgin, bunun Türkiye'nin "iç piyasada motorin açığı olan bir ülke" olmasıyla bağlantılı olduğunu söylüyor:

"Rafineriler benzin talebini karşılayacak kadar üretim yapabilse de motorin talebinin önemli bir kısmı ithalatla karşılanıyor."

Prof. Dr. Elgin, ithal edilen işlenmiş motorin dövizle alındığı için kur yükseldikçe motorinin TL cinsinden maliyetinin de arttığını söylüyor.

Ekonomi profesörü, vergi avantajının bile ithalat maliyetini telafi edemediğini ve pompa fiyatının benzinden yüksek seyrettiğini belirtiyor.