Cezaevinde 'Tek Tip' Kıyafette AİHM İçtihadı: Ne Yasak Ne Teşvik

Plana göre ‘FETÖ‘ bağlantılı suçlamalarla hapis yatanların da aralarında bulunduğu 53 bin 500 kişi duruşmalara giderken kuru badem, diğer terör suçlamalarından cezaevinde bulunan 6 bin 500 kişi gri kıyafet giyecek.

Konunun Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde (AİHM) hak ihlali kapsamında gündeme geleceği belirtiliyor.

Gülen Cemaati’nin kurguladığı ‘kumpas davası’nda hapis yatan emekli askeri savcı Ahmet Zeki Üçok bugün Twitter hesabından Türkiye’deki askeri cezaevlerinde 2010’a kadar giyilen tek tip kıyafeti paylaştı. Bu kıyafeti hapisteyken giyen Üçok, “Allah hiç kimseyi bu kıyafeti giymekle sınamasın” dedi.  

Türkiye’de yasanın uygulanmaya geçmesi beklenirken Deutsche Welle’nin Strasbourg muhabiri Kayahan Karaca  Avrupa hukukundaki tek tip uygulamasını yazdı.

Buna göre, Avrupa genelinde cezaevi kurallarının ana çerçevesi ilk olarak, üyeleri arasında Türkiye’nin de yer aldığı Avrupa Konseyi tarafından 1987’de hazırlanmaya başladı. Avrupa Konseyi’nin karar organı konumundaki Bakanlar Komitesi, ‘Avrupa Cezaevi Kuralları’nı 11 Ocak 2006’da Strasbourg’da kabul ettiği bir kararla güncelledi. Karara Ankara dahil hiçbir Avrupa devleti itiraz etmedi. Güncellenen bu belgenin temelini Avrupa Konseyi tüzüğü, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) ve İşkence ve Kötü ve Onur Kırıcı Muamelenin Önlenmesiyle ilgili Avrupa Sözleşmesi oluşturuyor.

Kural: Kıyafetler aşağılayıcı olmamalı

Avrupa Cezaevi Kuralları’nın ‘Kıyafetler ve Yataklar’la ilgili 20’nci maddesinde kıyafet konusunda şöyle deniyor:  “Bu kıyafetler küçültücü ya da aşağılayıcı olmamalıdır. Cezaevi dışına çıkma izni olan mahkumlara mahpus olduklarını belli edecek kıyafet giyme zorunluluğu getirilmemelidir.”

‘Ne yasak ne teşvik’

Kuralların açıklama bölümünde ise hükümlülere tek tip giysi zorunluluğu konusunda uygulamanın ‘ne yasaklandığı ne de teşvik edildiği’ vurgulanıyor.

Kuralların ikinci maddesi, eğer hükümlülere tek tip giysi zorunluluğu getirilecekse “Özgürlüğünden yoksun bırakılmış olan herkes cezalandırılmalarına veya tutuklanmalarına hükmedilen kararla yasal olarak ellerinden alınmayan tüm haklara sahip olmaya devam eder” diyor.

Yaptırımı yok

Avrupa devletleri tarafından ortaklaşa kaleme alınmış olsa da Avrupa Cezaevi Kuralları’nın hukuksal planda doğrudan yaptırımı yok. Buna karşılık AİHM’in bu kurallar üzerine oturtulmuş içtihat niteliğinde iki kararı var. Bu kararlar, Romanya’ya karşı açılmış davalarda 2008 ve 2010 yıllarında açıklandı.

Bunlardan ikincisi, yolsuzluk suçlamasıyla yargılanan üst düzey Romen bürokrat Dan Jiga’nın, suçlu bulunup 2005 yılında beş yıl hapis cezasına mahkum edildikten sonra, halka açık duruşmalara tek tip cezaevi kıyafetiyle getirilmesinin ‘masumiyet karinesi’ ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin adil yargılanma hakkıyla ilgili maddesine aykırı olduğu teziyle AİHM önünde Romanya’ya karşı açtığı davada verildi.

Romanya ayrımcılıktan mahkum oldu

Romen hükümeti AİHM önünde kendisini ‘davacının giysisi olmadığı’ ve ‘hijyen‘ gerekçeleriyle savundu. Ancak Strasbourg yargıçlarını ikna edemedi. Davayla ilgili kararını 2010’da açıklayan AİHM Jiga’yı haklı buldu.

Mahkemenin gerekçeli kararında, ‘geçici tutuklulara yönelik önlemlerin masumiyet karinesini ihlal etmemesi gerektiği‘ belirtildi. Davacının cezaevi giysisiyle duruşmaya çıkarılmasına ‘resmi makamlar tarafından meşru bir açıklama getirilemediği’ not edildi. Duruşmaya cezaevi giysileriyle çıkarılmanın, özellikle de aynı duruşmada normal giysili başka sanıklar var ise cezaevi giysili sanığın ‘suçlu‘ olduğu izlenimi uyandırabileceğine vurguda bulunuldu.

Bu tespitlerden yola çıkan AİHM, sözleşmenin adil yargılanma hakkıyla ilgili maddesinin ihlal edildiğine hükmetti.