'İnternet bağımlılığı'na hangi etkenler yol açıyor, ne tür koruyucu önlemler alınabilir?

Bilişim teknolojileri, 21. yüzyıl insanı için gündelik yaşamın ayrılmaz parçası.

Yaşamın her alanına getirdiği kolaylık ve konfor, bilgiye en hızlı ulaşımı sağlamasının yarattığı olumlu yansımaları yadsınamaz bir gerçek.

Ancak, özellikle "eğlence" faktörü devreye girdiğinde en tehlikeli bağımlılık aracı haline de geldi.

Peki, bilişim teknolojileri bağımlılığı ya da daha yaygın kullanımıyla "internet bağımlılığı" bir hastalık mı? Öyle ise tedavisi var mı? En riskli yaş grupları hangisi? Sorunlu internet kullanımı hangi aşamadan sonra başlıyor ve en önemlisi bu "salgın"a karşı hangi önlemler alınabilir?

TBMM'de kurulan Bilişim Teknolojileri Bağımlılığı ile Mücadele Komisyonu, bu soruların yanıtlarını araştırıyor. Alanında uzman kişileri dinleyen komisyon, sorunun çözümüne ilişkin önerilerinin yer aldığı bir rapor hazırlayıp, kamuoyunun bilgisine sunacak.

Komisyonun, TBMM tatile girmeden önce yaptığı son toplantısında, internet bağımlılığıyla ilgili sunum yapan isimlerden birisi de Türkiye Bilişim Derneği İcra Sektör Kurulu Üyesi Doç. Dr. Özhan Yalçın'dı.

Aynı zamanda çocuk ve ergen ruh sağlığı alanında uzman olan Yalçın'ın, bağımlılığın boyutu ve alınabilecek önlemlere ilişkin değerlendirmeleri şöyle:

'Oyun da, sürekli selfie çekmek de bağımlılık'

"Bağımlılık" deyince eskiden sadece alkoldür, esrardır yani legal ya da legal olmayan maddelerin bağımlılık yapması söz konusuydu. Ama artık son 20-30 yılda internet ve teknolojinin yaygınlaşmasıyla beraber böyle bir terim de ortaya çıktı.

Bunlar arasında en sık görülenleri aşırı internet oyunu oynama, sürekli "selfie" çekme, aşırı cep telefonu kullanma, sürekli dizi izleme gibi hem daha "benign" (iyi huylu) hem de daha "malign" (habis) olabilecek bağımlılıklar olabiliyor.

İhtiyaç için internet kullanımı, işiniz için, bankacılık gibi yararlı kullanımı kapsarken, sık ve düzenli kullanımı eğlence ve boş zamanları geçirmek için de yani iş, akademik, mesleki alanlar dışında da kullanmayı içeriyor ama bunları kullanan herkes tabii ki bağımlı olmuyor.

Sorunlu kullanım nerede başlıyor?

Kişi, bağımlılık düzeyinde olmasa da gene de işlevselliğini etkilemeye başlayan şekilde teknoloji kullanmaya başlıyor.

Yani bir ergene arkadaşlarıyla buluşmak keyif verirken artık onunla buluşmak yerine bahaneler üreterek oyun oynamaya başlayabiliyor.

İnternet bağımlılığı geliştikten sonra ise kişide artık akademik, mesleki işlevsellikte ileri derecede bozulma, iş kaybı, okul kaybı, aileyle ilişkili sorunlar, kimlik kazanımında bozulmalar, kişide internetten, oyundan ayrı kaldığında sinirlilik, madde kullanımındaki gibi çekilme belirtileri ortaya çıkabiliyor ve bunlar da aynı zamanda sağlık sorunları, sedasyonel, yani sürekli internet başında olduğundan obezite gibi sorunlara yol açabiliyor.

Dünyada yaygınlıklarına baktığımızda öncelikli olarak Tayvan, Güney Kore'de gibi Uzak Doğu ülkelerinde çok sık görülürken ve bir halk sağlığı sorunu haline gelmişken, yavaş yavaş Orta Doğu ülkeleri, Katar, ABD ve son yıllarda Avrupa'da da bir artış var. Avrupa biraz daha korunaklıydı, ama özellikle İngiltere'de de sıklıkla artış var.

İnternet neden bağımlılık yapıyor, en çok hangi kitleyi etkiliyor?

Her zaman ulaşılabilir olması ve her ortamda kullanılabilmesi nedeniyle.

Mesela bir sunuma girdiğimde burada sigara içebilir miyim? İçemem, ama bir alışveriş merkezine gittiğimde wi-fi ücretsiz, istediğim gibi kullanabilirim. Kontrol kişide, istediğim zaman uzaklaşırım.

Facebook'ta birisiyle yazışırken tartışıyor muyum? Bilgisayarı kapatırım ama normal hayatınızda tartışırken bir anda ilişkiye son verebilir misiniz? Hayır.

İstediğiniz kimliğe bürünebilirsiniz. Özellikle sosyal sorunları olan, sosyal ilişki kurmakta zorlanan bireyler internet ortamında ilişki kurmaya daha yatkın olabiliyor.

İstenilen kimliğe bürünebilme de özellikle ergenler için önemli. Kendilerinden hoşnut olmayan özelliklerini sanki iyiymiş gibi gösterebiliyorlar.

Ne tür sağlık sorunlarına yol açıyor?

Aşırı kullanım sadece psikiyatrik bulgulara yol açmıyor, bedensel belirtilere de yol açıyor.

Bu kişiler hipertansiyon (yüksek tansiyon), obezite, kardiyovasküler (kalp ve damarla ilgili) sorunlar, duruş bozuklukları ve gözle ilgili sorunlar yaşayabiliyorlar.

Aşırı vakalar, Güney Kore'de, Tayvan'da ölümle birleştirilmiş. Çünkü 24 saat internetin önünde atıştırıp doğru dürüst yemek yemeyen, hiç uyumayan kişiler tabii ki obez hale geliyorlar ve bununla ilgili sağlık sorunları yaşıyorlar.

Daha çok aşırı sayıda çok oyunculu, çevrimiçi rol oynama oyunları ergenlikte bağımlılıkla ilişkili.

Burada bir grup halinde hareket ediyor, kendine bir hedef koyuyor. Çünkü bunlar ergenlikte önemli. Ya da sorunları bunlarla oynayarak, gerçekten koparak yok sayıyor.

Ama bunlar tabii ki ergenin sorunlarını çözmediği gibi, çok daha fazla sorunlara yol açıyor.

Sosyal sorunları varsa, arkadaş bulmaktansa internet üzerinden "chat"leşmek daha kolay gelebiliyor.

Alkol kullanan bir bireyde (alkolden mahrum kaldığında) ellerde titreme, çarpıntı gibi çekilme belirtileri olabilir.

Ağır vakalarda biz buna benzer bulgular görebiliyoruz. Hatta yatırdığımız bazı vakalarda ileri derecede çekilme belirtisi, sanki madde bağımlısı gibi çekilme belirtileri gözlenebiliyor.

Kaç çeşit bağımlılık var?

İki çeşidi var aslında, bir genelleşmiş internet bağımlılığı. Burada kişi, hayattaki sorunlarını çözemiyorsa bunları sanal ortamda ayrı kimlikler kullanarak çözmeye çalışıyor, yani stresle baş etme yöntemi gibi.

Ama bu durum tabii ki kişinin sosyal becerilerini de bozduğundan kişi iyice internete düşüyor.

Özelleşmiş İnternet bağımlılığı ise pornografi, cinsellik, oyun ve kumar oynama gibi daha spesifik şeyleri içeriyor.

Ergenleri, genelde çevrimiçi, çok sayıda oyuncu içeren oyunlar kötüye kullanıyor.

Burada sorun şu: Örneğin Güney Kore'deki Han ile Ankara'daki Meral aynı anda internete giriyor. Orada belki günün uygun bir saati, ama Meral girdiğinde gecenin 3'ü. Yani zaman kavramı bulanıklaşmaya başlıyor.

Gene sanal rekabet, yapay olarak grup halinde hareket etme gibi ergenlikte önemli olabilecek şeylere, kişi buradan da uyum sağlamaya çalışıyor. Yani bilgi edinmek yerine sıkıntı gidermeye çalışıyor.

Kullanım sırasında da kişi ne kadar zaman geçtiğini anlamakta zorlanıyor, bu da prognozu, yani ilerleyişi artırıyor. Bu, özellikle koruyucu ruh sağlığı açısından önemli.

İnternet ve video bağımlısı olan gençlerde genelde çoğu çalışmalarda aile içi ilişki sorunlarına rastlanıyor. Yani aile içi ilişki sorunları olan, ailenin genel olarak ruh sağlığının bozuk olduğu durumlarda çocuklar çok daha kolay bağımlı hale geliyorlar.

İntihar riski ve depresyon etkisi

Bir diğer şey de intihar riskinin artması. Bu bir sonuç olabilir; yani kişi bilgisayar başında durduğu için, davranışsal aktivasyon sağlayamadığı için, uyku bozuklukları nedeniyle depresyon geliştiriyor olabilir. Ya da depresif bir birey sosyal ortamdan kaçındığı için teknolojiye sığınıyor olabilir.

Ergenler tabii çok yatkın bir grup ve bu internet ya da teknoloji bağımlılığı ergenlikte geliştiğinde yetişkinlikte gelişene kıyasla çok daha yıkıcı seyrediyor.

Niye? Çünkü biz bu çocuklardan ergenlik döneminde cinsel, akademik, mesleki bir kimlik oluşturmalarını bekliyoruz.

Bir erişkin bu kimlik öğelerini tamamlamışsa yıkıcı etkisi daha azdır. Ama bunları tamamlayamamış bir birey, zaten teknolojiyle aşırı uğraşa devam edecektir.

Ergenler için kimlik arayışı, farklı kimlikler edinme internette çok daha kolay olabiliyor; bu da ergenlerin daha riskli olmasına neden oluyor.

'Polis zoruyla gelen bağımlı var'

Diyelim ki alkol bağımlısısınız ve bırakmak istiyorsunuz. Hedefimiz net: zor da olsa hiçbir zaman alkol kullanmayacaksın, arada bir arkadaşlarla içmek gibi bir durumumuz yok. Sigara bağımlılığında, arada kahveyle beraber içebilirsin demiyoruz, çünkü o zaman tedavi olmaz.

Ama internetin çok fazla yararlı kullanımı da var. Mesela ben bir doktorum, bilgisayar mühendisi değilim, ama her işimi, reçete yazmaktan tutun da hasta kayıtlarına kadar, burada sunum yapmaya kadar bilgisayardan yararlanıyorum.

Peki, ben ne diyeceğim ergene ya da gence? "Hayatından interneti, teknolojiyi tamamen çıkar" mı diyeceğim? Hayır, böyle bir şey mümkün değil. O yüzden, bununla mücadele etmek de çok daha zor.

Oyun bağımlılığında oyun oynanmasının sonlandırılması hedefken, internet bağımlılığı yani oyun dışı internet bağımlılığında hedef interneti uygun, yararlı bir şekilde kullanmasını sağlamak.

Sonuç olarak, yavaş ilerleyen, genelde saklanılan, genelde tedavi olmak istemedikleri için çoğu zaman bize başvurmayan kişiler söz konusu.

Bize o kadar ciddi anlamda internet bağımlıları geliyor ki… Ailesi engellediği zaman saldırganlık gösterenler… Polis zoruyla, neredeyse madde bağımlısı gibi çocuklar gelebiliyor.

Genel olarak baktığımızda, kişinin dikkat eksikliği, hiperaktivite bozukluğu, depresyon, sosyal fobi gibi internet, teknoloji bağımlılığına yatkın bir durumu varsa bunlar tedavi edildiğinde bazen yüz güldürücü sonuçlar alabiliyoruz.

Ama özellikle bağımlılık geliştikten sonra, çoğu zaman psikoterapi ve ilaç girişimlerine dirençli bir durum görüyoruz. O yüzden koruyucu ruh sağlığı çok önemli.